ورود سكو، دو پلكان است كه روبروي يكديگر و در بخش شمال غربي مجموعه قرار دارند كه همچون دستاني است كه آرنج خويش را خم كرده و بر آن است تا مشتاقان خود را از زمين بلند بكند و در سينهٔ خود جاي دهد. اين پلكان‌ها از هر طرف ۱۱۱ پلهٔ پهن و كوتاه (به ارتفاع ۱۰ سانتيمتر) دارند. بر خلاف عقيدهٔ بسياري از مورخين كه مدعي بودند ارتفاع كم پله‌ها به خاطر اين بوده كه اسب‌ها نيز بتوانند از پله‌ها بالا بروند، پله‌ها را كوتاهتر از معمول ساخته‌اند تا راحتي و ابهت ميهمانان (كه تصاويرشان با لباسهاي فاخر و بلند بر ديوارهاي تخت جمشيد نقش بسته) هنگام بالا رفتن حفظ شود. بالاي پلكان‌ها، بناي ورودي تخت جمشيد، دروازه بزرگ يا دروازهٔ خشايارشا يا دروازه ملل، قرار گرفته‌است. ارتفاع اين بنا ۱۰ متر است. اين بنا يك ورودي اصلي و دو خروجي داشته‌است كه امروزه بقاياي دروازه‌هاي آن برجاست. بر دروازهٔ غربي و شرقي طرح مردان بالدار و بر و طرح دو گاو سنگي با سر انساني حجاري شده‌است. اين دروازه‌ها در قسمت فوقاني با شش كتيبهٔ ميخي تزيين يافته‌اند. اين كتيبه‌ها پس از ذكر نام اهورامزدا به اختصار بيان مي‌كند كه: «هر چه بديده زيباست، به خواست اورمزد انجام پذيرفته‌است.»

براي روي هم گذاشتن سنگ‌ها ملاتي به كار برده نمي‌شده، بلكه دو سطح برهم چسبيده را چنان مي‌تراشيده‌اند كه صاف مي‌شده و به خوبي روي يك ديگر سوار مي‌گشته‌اند، فقط قسمت مياني دو سطح را زبره‌تراش باقي مي‌گذارده‌اند تا هر دو سطح خوب به هم بچسبند. براي پيوستن سنگ‌ها، علائم زيادي به كار مي‌برده‌اند. مثلاً روي ستوني كه مي‌خواستند به پا كنند، چند علامت يكسان بر لبه قطعات مجاور هم، پيش از آن كه بالا برده شوند، حك مي‌كردند و اين نقاط در سوار كردن قطعات بر روي هم مي‌افتادند و خط دلخواه و طرح مورد نظر درست مي‌شد. عمل پيوستن به چند راه انجام مي‌گرفت، يكي قفل و جفت بود، كه قسمتي از يك تخته سنگ را برجسته ساخته و به همان نسبت يك گودي در تخته سنگ ديگر مي‌كندند و دو سنگ را به هم مي‌چسباندند، اما راهي كه بيشتر مورد استفاده قرار مي‌گرفت اين بود كه در دو سنگ مجاور دو گودي همانند و مرتبط مي‌كندند و آن‌ها را با ميله آهني به هم بسته و روي آن سرب مذاب ريخته و صيقل مي‌دادند، اين بست‌ها به صورت دم چلچله‌اي، استوانه، قلمي و سرتبري ساخته مي‌شدند

پژوهش‌هاي كرفتر، نيلندر، ا. هسه، خانم و آقاي تيليا و مايكل رف، مقياس‌هاي طولي در تخت جمشيد را روشن كرده‌است. كوچكترين واحد اندازه‌گيري يك انگشت بوده‌است كه با مقياس امروزي ۲۲ ميلي‌متر مي‌شود. واحدهاي ديگر عبارت بودند از:

    كف يا قبضه برابر ۴ انگشت يا ۸۷ ميلي‌متر
    گام تخت جمشيدي برابر ۱۶ انگشت يا ۳۴۷ تا ۳۴۸ ميلي‌متر
    آرش (گز) برابر ۲۴ انگشت يا ۵۲۱ تا ۵۲۲ ميلي‌متر

بهترين مورد براي بررسي از مقياس گام تخت جمشيدي، پلكان شرقي آپادانا است كه در يك نظر رابطه منطقي طول و عرض قسمت‌هاي آن بدين صورت مشخص مي‌شود:
جبههٔ پلكان را به طور كلي به قسمت شمالي (سان سربازان و بزرگان)، مركزي (مهتابي جلو) و جنوبي (سان هديه‌آوران) مي‌توان تقسيم كرد. هر يك از آنها ۷۸ گام طول و ۹ گام بلندي دارد. قسمت مياني مهتابي جلو، ۹ گام بلندي و دو برابر آن طول دارد و دو شيب پلكان‌هاي متقارن آن هر يك قاعده‌اي به طول ۳۰ گام دارند. از لبهٔ مهتابي جلويي تا آغاز شيب هر يك از پلكان‌هاي متقارن مهتابي عقبي، درست ۷۸ گام مي‌شود و در همه اين اعداد ضريبي از عدد ۳ را كه در ايران باستان مقدس بوده‌است، مي‌يابيم.
اعداد ۳، ۷ و ۹ اعدادي مقدس دانسته مي‌شده‌اند و بررسي اين نگاره موارد زير را در تخت جمشيد ثابت كرده‌است:
آپادانا در مجموع ۷۲ ستون دارد كه برابر ۷۲ فصل يسناي اوستا ۷۲ رشته كشتي (كستي) است كه ايرانيان باستان به كمر مي‌بسته‌اند. بر نقوش بارعام كاخ صد ستون و نقش‌نماي آرامگاه‌ها، پادشاه و شش تن از يارانش را نشان داده‌اند كه درست مانند قرار گرفتن اهورامزدا در ميان شش فرشته بزرگ در باور ايرانيان باستان است و تأييدكننده زرتشتي بودن هخامنشي‌ها است.
پلكان بزرگ شمال‌غربي ۱۱۱ پله (يعني سه بار عدد يك) دارد كه حاصل ضرب ۳۷ در عدد ۳ است و شمار منزل‌هاي راه‌شاهي از شوش تا سارد هم درست ۱۱۱ بوده‌است

معماران و هنرمنداني كه در ساخت تخت جمشيد نقش داشتند، نقش‌ها را از سه طريق مي‌آراستند. يكي چسباندن فلزهاي گران‌بها به صورت رويهٔ تاج، گوشوار، طوق، ياره و نظاير آن به اصل نقش و توسط سوراخ‌هايي كه در دو طرف شي مورد نظر براي گوهرنشاني مي‌كندند. دوم نگاريدن و نقر كردن تزئينات اصلي لباس، تاج و كلاه با سوزن، به نحوي بسيار ظريف كه نمونهٔ آن بر درگاه‌هاي كاخ داريوش (تچر) و حرمسرا وجود دارد. سوم رنگ‌آميزي، كه نمونه‌هايي از آن در كاخ سه دري و صد ستون موجود است

در گذر زمان تعدادي از ستون‌هاي دروازه كاخ صد ستون در تخت جمشيد حوادثي مثل زلزله را پشت سر گذاشته و سر پا مانده‌اند. آن‌ها در نگاه اول يكپارچه به نظر مي‌رسند اما در حقيقت تكه‌تكه هستند و روي هم سوار شده‌اند. راز پايداري آن‌ها مقابل زمين لرزه در محل اتصال اين تكه‌هاست، جايي كه دو تكه ستون به وسيله سرب مذاب به هم متصل شده‌اند. اين سرب علاوه بر محكم كردن اتصال دو تكه ستون، نقش مهمي براي مقاومت سازه در مقابل زمين لرزه داشته‌است. سرب فلز چكش خوار و نرمي است كه هنگام بروز زمين لرزه از خودش واكنش نشان داده و خرد نمي‌شود، اين همان نقشي است كه در ساختمان‌هاي امروزي و مدرن بر عهده فنر لاي ستون‌ها گذاشته مي‌شود

معماران، هنرمندان و متخصصان در ساخت تخت جمشيد از ملل مختلف زير نفوذ شاهان هخامنشيان مانند آشوريان، مصريان، اوراتوئيان، بابليان، لوديان، ايونيان، هندوان، سكائيان و غيره تشكيل مي‌شدند.

اولين كاوش‌هاي علمي در تخت جمشيد توسط ارنست اميل هرتزفلد آلماني در ۱۹۳۱ تحت نظر رضاشاه صورت گرفت. وي توسط مؤسسه خاورشناسي دانشگاه شيكاگو فرستاده شده بود. يافته‌هاي وي هنوز در اين مؤسسه نگه‌داري مي‌شوند. هرتزفلد معتقد بود دليل ساخت تخت جمشيد نياز به جوي شاهانه و باشكوه،[۲۳] نمادي براي امپراتوري پارس و مكاني براي جشن گرفتن وقايع خاص به خصوص نوروز بوده‌است. به دلايل تاريخي تخت جمشيد در جايي كه امپراتوري پارس پايه گذاشته شده بود ساخته شده‌است. هر چند در آن زمان مركز امپراتوري نبوده‌است.[۴]

معماري تخت جمشيد به دليل استفاده از ستون‌هاي چوبي مورد توجه قرار گرفته‌است. معماران تخت جمشيد فقط زماني از سنگ استفاده كرده‌اند كه بزرگترين سروهاي لبنان يا ساج‌هاي هند اندازه‌هاي لازم براي تحمل سقف را نداشته‌اند.[۲۴] در حالي كه ته ستون‌ها و سر ستون‌ها از سنگ بوده‌اند.

قديمي‌ترين بخش تخت جمشيد بر پايهٔ يافته‌هاي باستان‌شناسي مربوط به سال ۵۱۸ پيش از ميلاد[۱۸] است.[۲۰] آنگونه كه در منابع متعدد و گوناگون تاريخي آمده‌است ساخت تخت جمشيد در حدود ۲۵ قرن پيش در دامنه غربي كوه رحمت يا ميترا يا مهر و در زمان داريوش بزرگ آغاز گرديد و سپس توسط جانشينان وي با تغييراتي در بناي اوليه آن ادامه يافت. بر اساس خشت‌نوشته‌هاي كشف شده در تخت جمشيد در ساخت اين بناي با شكوه معماران، هنرمندان، استادكاران، كارگران، زنان و مردان بي‌شماري شركت داشتند كه علاوه بر دريافت حقوق از مزاياي بيمهٔ كارگري نيز استفاده مي‌كردند. ساخت اين مجموعهٔ بزرگ و زيبا بنا به روايتي ۱۲۰ سال به طول انجاميد.[۴]

يكي از هنرهاي معماري در تخت جمشيد اين است كه نسبت ارتفاع سر درها به عرض آنها و همين‌طور نسبت ارتفاع ستون‌ها به فاصلهٔ بين دو ستون نسبت طلايي است. نسبت طلايي نسبت مهمي در هندسه است كه در طبيعت وجود دارد. اين نشانگر هنر ايرانيان باستان در معماري است.

تخت جمشيد در مركز استان فارس، ۱۰كيلومتري شمال شهر مرودشت و در ۵۷كيلومتري شيراز قرار دارد. ارتفاع از سطح دريا تخت جمشيد ۱۷۷۰ متر مي‌باشد. طرف شرقي اين مجموعه كاخ‌ها بر روي كوه رحمت و سه طرف ديگر در درون جلگه مرودشت پيش رفته‌است.[۱۸] تخت جمشيد بر روي صفّه يا سكوي سنگي كه ارتفاع آن بين ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح جلگهٔ مرودشت است، واقع شده‌است. ابعاد تخت جمشيد ۴۵۵ متر (جبهه غربي)، ۳۰۰ متر (جبهه شمالي)، ۴۳۰ متر (جبهه شرقي)، ۳۹۰ متر (جبهه جنوبي) مي‌باشد. همچنين طول تخت جمشيد برابر با طول آكروپوليس در آتن است، اما عرض آن چهار تا پنج برابر آكروپوليس است.[۱۹][۲۰]

كتيبه بزرگ داريوش بزرگ بر ديوار جبهه جنوبي تخت جمشيد، آشكارا گواهي مي‌دهد كه در اين مكان هيچ بنايي از قبل وجود نداشته‌است.[۲۱] وسعت كامل كاخ‌هاي تخت جمشيد ۱۲۵ هزار متر مربع است

نام تخت جمشيد در زمان ساخت، «پارسَه»[۱۲] به معناي «شهر پارسيان» بود. يونانيان آن را پِرسپوليس (به يوناني يعني «پارسه‌شهر») خوانده‌اند. در فارسي معاصر اين بنا را تخت جمشيد يا قصر شاهي جمشيد پادشاه اسطوره‌اي ايران مي‌نامند.
در زمان ساسانيان به تخت جمشيد سَت ستون (صد ستون) مي‌گفتند.[۱۳]

در شاهنامه فردوسي آمده‌است:

    جمشيد پادشاهي عادل و زيبارو بود كه نوروز را بر پا داشت و هفتصد سال بر ايران پادشاهي كرد. اورنگ يا تخت شاهي او چنان بزرگ بود كه ديوان به دوش مي‌كشيدند.